स्वाध्यायमाला - प्रश्नोत्तरे | General Science |सामान्य विज्ञान - 8 - स्थितिक विद्युत

स्वाध्यायमाला - प्रश्नोत्तरे | General Science |सामान्य विज्ञान - 8 - स्थितिक विद्युत 

प्रश्न . रिकाम्या जागी कंसातील योग्य पर्याय लिहा :

(सदैव प्रतिकर्षण, सदैव आकर्षण, ऋणप्रभाराचे विस्थापन, धनप्रभाराचे विस्थापन, अणू, रेणू, स्टील, तांबे,

प्लॅस्टिक, फुगवलेला फुगा, प्रभारित वस्तू, सोने)

उत्तरे - 

(1) सजातीय विदधुतप्रभारांमध्ये सदैव प्रतिकर्षण, होते.

(2) एखादया वस्तूमध्ये विद्युतप्रभार निर्माण होण्यासाठी ऋणप्रभाराचे विस्थापन कारणीभूत असते.

(3) तडितरक्षक तांब्याच्या पट्टीपासून बनवला जातो.

(4) सहजपणे घर्षणाने प्लॅस्टिक विदयुतप्रभारित होत नाही.

(5) विजातीय विद्युतप्रभार जवळ आणल्यास सदैव आकर्षण, होते.

(6) विदयुतदर्शने प्रभारित वस्तू ओळखता येते.

प्रश्न . पुढील विधाने चूक आहेत की बरोबर ते सांगून चुकीची विधाने दुरुस्त करून पुन्हा लिहा :

(1) विदघुतप्रभारित वस्तू ओळखण्यासाठी आकर्षण ही कसोटी वापरली जाते.

उत्तरे : चूक, विदयुतप्रभारित वस्तू ओळखण्यासाठी प्रतिकर्षण ही कसोटी वापरली जाते.

(2) काचकांडीचे टोक रेशमी कापडावर घासले असता ते टोक धनप्रभारित होते.

उत्तरे :  बरोबर.

प्रश्न . फरक स्पष्ट करा :

पदार्थ प्रभारित करण्याची वहन पद्धती आणि प्रवर्तन पद्धती :

उत्तर : 

पदार्थ प्रभारित करण्याची वहन पद्धती

1, या पद्धतीने वाहक व रोधक असे दोन्ही प्रकारचे पदार्थ प्रभारित करता येतात.

2. या पद्धतीमध्ये प्रभार घेणाऱ्या पदार्थाला प्रभारित पदार्थानि प्रत्यक्ष स्पर्श करावा लागतो.

3. या पद्धतीमध्ये प्रभारित पदार्थावरील प्रभाराच्या जातीचाच प्रभार दुसर्या पदार्थाला मिळतो.

4. या पद्धतीनुसार पदार्थाला दिलेला प्रभार त्या पदार्थावर कायम राहतो.

पदार्थ प्रभारित करण्याची प्रवर्तन पद्धती

1. या पद्धतीने फक्त वाहक पदार्थ प्रमारित करता येतात.

2. या पद्यतीमध्ये प्रभारित पदार्थ हा प्रभार घेणाच्या पदार्थाजवळ असतो, परंतु प्रत्यक्ष स्पर्श करीत नाही.

3. या पद्धतीमध्ये प्रभारित पदार्थावरील प्रभाराच्या विरुद्ध जातीचा प्रभार जवळच्या टोकावर व त्याच जातीचा प्रभार दूरच्या टोकावर उत्पन्न होतो.

4. या पद्घतीनुसार पदार्थांमध्ये जागृत झालेले प्रभार हे प्रभारित पदार्थ जोपर्यंत जवळ असतो, तोपर्यंतच टिकतात आणि विरुद्ष जातीचा प्रभार कायम दयावयाचा असल्यास त्यातील मुक्त सजातीय प्रभार भूसंपर्कन पद्धतीने घालवावा लागतो.

प्रश्न 4. पुढील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा :

(1) विजेपासून स्वत:चा बचाव कसा कराल?

उत्तर : विजेपासून बचाव करण्यासाठी तडितरक्षक बसवलेल्या घराचा आश्रय ध्यावा.

(2) प्रभार कसे निर्माण होतात?

उत्तर : दोन विशिष्ट वस्तू एकमेकांवर घासल्या असता, एका वस्तूबरील ऋणप्रभार दुसऱ्या वस्तूवर गेल्याने ती दुसरी वस्तु ऋणप्रभारित होते, तर पहिली वस्तु पनप्रभारित होते.

(3) पावसाळवात प्रत्येक वेळी विजा चमकलेल्या का दिसत नाहीत?

उत्तर : जेहा ढगावर फार मोठया प्रमाणावर विदयुतप्रभार निर्माण होतो, तेव्हाच विजा चमकण्याची शक्यता असते.

(4) काचेची कांडी रेशमी कापडावर घासली असता त्या कापडावर कोणत्या प्रकारचा विदपुतप्रभार निर्माण होतो ?

उत्तर : कावेची कांडी रेशमी कापडावर घासली असता त्या कापडावर ऋण विदयतप्रभार निर्माण होतो.

(5) प्लॅस्टिकची कांडी लोकरीच्या कापडावर घासली असता. प्लॅस्टिकच्या कांडीवर कोणत्या प्रकारचा विद्युतप्रभार निर्माण होतो?

उत्तर : प्लॅस्टिकची कांडी लोकरीच्या कापडावर घासली असता. प्लॅस्टिकच्या कांडीवर ऋण विद्युतप्रभार निर्माण होतो.

(6) विद्युतप्रभारांना धनप्रभार (+) आणि ऋणप्रभार (-) अशी नावे कोणत्या शास्त्रज्ञाने दिली?

उत्तर : विदयुतप्रभारांना धनप्रभार (+) आणि ऋणप्रभार (-) अशी नावे बेंजामिन फ्रैंकलिन या शास्त्रज्ञाने दिली.

(7) एखादी वस्तू विद्युतदृष्ट्या उदासीन आहे असे केव्हा म्हणतात?

उत्तर : जेव्हा एखादया वस्तूवर धनप्रभार (+) व ऋणप्रभार (-) हे दोन्ही समतोल असतात; तेव्हा त्या वस्तूवरील निव्वळ प्रभार शून्य असतो. अशा स्थितीत ती वस्तू विदयुतदृष्ट्या उदासीन आहे असे म्हणतात.

(8) स्थितिक विद्युतप्रभाराची वैशिष्ट्ये कोणती ?

उत्तर : स्थितिक विद्युतप्रभार वस्तूवर घर्षण झालेल्या ठिकाणीच असतात. दोन वस्तू परस्परांवर घासल्या असता त्या वस्तूंवर जे विदधुतप्रभार निर्माण होतात ते विजातीय व समान मूल्याचे आणि थोड्या कालावधी करताच असतात. (दोन वस्तूंवरील मिळून निव्वळ विदयुतप्रभार शून्य असतो.)

(9) घर्षणाने ज्यामध्ये विद्युतप्रभार उत्पन्न होतो अशा पाच पदार्थांची नावे द्या.

उत्तर : (a) काच (b) एबोनाइट (c) प्लॅस्टिक (d) रेशीम (e) लोकर या पदार्थांमध्ये घर्षणाने विद्युतप्रभार उत्पन्न होतो.

(10) काचेच्या दांड्याचे टोक रेशमी कपड्यावर घासल्यास कोठे व कोणते प्रभार उत्पन्न होतात?

उत्तर : या क्रियेमध्ये काचेच्या दांड्याचे जे टोक रेशमी कपड्यावर घासले जाते त्या टोकावर धनप्रभार उत्पन्न होतो आणि रेशमी कपड्याचा घासला गेलेला भाग ऋणप्रभारित होतो.

प्रश्न . पुढील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा :

(1) मुसळधार पाऊस, जोराने विजा चमकणे किंवा कडकडणे सुरू असताना छत्री घेऊन बाहेर जाणे योग्य का नाही स्पष्ट करा.

उत्तर : सामान्यत: छत्रीचा मधला दांडा थातूचा असतो व त्याचा वरचा भाग टोकदार असतो, तसेच छत्रीच्या काड्या धातूच्या असतात. मुसळधार पाऊस, जोराने विजा चमकणे किंवा कडकडणे सुरू असताना आपण छत्री घेऊन बाहेर पडल्यास छत्रीच्या वरच्या टोकाकडे वीज खेचली जाण्याची शक्यता असते. आपले शरीर विद्युतवाहक असल्याने या विजेचा जोरदार धक्का आपल्याला बसण्याची शक्यता असते. परिणामी, आपला मृत्यु ओढवण्याचीही शक्यता असते. असे घड़ू नये म्हणून अशा वेळी छत्री घेऊन बाहेर जाऊ नये.

(2) स्पष्ट करा : घर्षण विद्युत व स्थितिक विद्युत.

उत्तर  : काही विशिष्ट वस्तू एकमेकांवर घासल्या असता एका वस्तूवरील ऋणप्रभारित कण दुसऱ्या वस्तूवर गेल्याने ती दुसरी वस्तू ऋणप्रभारित होते, तर पहिली वस्तू धनप्रभारित होते. अशा विदयुतला घर्षण विद्युत प्रभाराला  स्थानांतरित विद्युतप्रभार त्याच ठिकाणी राहतात, म्हणून अशा विदयुतला स्थितिक विदयुत म्हणतात.

(3) समजा सुरुवातीस विद्युतदृष्ट्या उदासीन असलेल्या A व B या दोन वस्तू एकमेकांवर घासल्या असता A ही वस्तू  धनप्रभारित होते, तर B ही वस्तू ऋणप्रभारित होते. याचे कारण स्पष्ट करा.

उत्तर : आधी A या वस्तूवरील, तसेच B या वस्तूवरील निव्वळ प्रभार शून्य होता. A व B या वस्तू एकमेकांवर घासल्या असता  A मधील काही चल ऋणप्रभारित कणांचे B वर स्थानांतर होते. परिणामी, A मधील ऋणप्रभारित कणांची संख्या धनप्रभारित कणांच्या संख्येपेक्षा कमी झाल्याने A ही वस्तू धनप्रमारित होते. तसेच B मधील ऋणप्रभारित कणांची संख्या धनप्रभारित कणांच्या संख्येपेक्षा जास्त झाल्याने B ही वस्तू ऋणप्रभारित होते.

(4) विद्युतप्रभारित वस्तू ओळखण्यासाठी प्रतिकर्षण ही कसोटी का वापरतात,

उत्तर :विरुद्ध वस्तूंमध्ये विदयुत आकर्षण होते. तसेच एक विद्युतप्रभारित वस्तू व दुसरी विदयुतदृष्ट्या उदासीन वस्तू यांच्यामध्येही विद्युत आकर्षण होते. त्यामुळे केवळ आकर्षणामुळे दिलेली वस्तू विद्युतप्रभारित आहे की नाही हे ठरवता येत नाही.विद्युत प्रतिकर्षण मात्र केवळ दोन समान (सजातीय) विद्युतप्रभारित बस्तूंमध्येच होते.म्हणून  विद्युतप्रभारित वस्तू ओळखण्यासाठी प्रतिकर्षण ही कसोटी वापरतात.

(5) तुम्हांला ऋणप्रभारित एबोनाइटचा रूळ आणि काचेच्या स्टैंडवर बसवलेला वाहक दिलेला असल्यास  त्या रुळाने तो वाहकाला (a)ऋणप्रभारित व (b) धनप्रभारित कसा कराल? ते स्पष्ट करा.

उत्तर : (a) एबोनाइटच्या रुळाच्या प्रभारित टोकाने वाहकाला स्पर्श केला असता, त्यावरील ऋणप्रभार वाहकाला मिळून तो ऋणप्रभारित होईल.

(b) वाहक धनप्रभारित करण्याकरिता प्रवर्तन पद्धतीचा अवलंब करावा लागतो. त्याकरिता दांडयाचे प्रभारित टोक वाहकाच्या एका टोकाजवळ आणावे व वाहकाचे दुसरे टोक भूसंपर्कित करावे नंतर भूसंपर्कन तार काढून घेतल्यावर एबोनाइटचा प्रभारित दांडा दूर न्यावा. प्रवर्तनाने उत्पन्न झालेला बद्ध धनप्रभार वाहकावर पसरेल व तो धनप्रभारित होईल.

(6) विद्युत  ऊर्जेला इलेक्ट्रिसिटी' हे नाव कसे पडले?

उत्तर : स्थितिकविद्युत बाबतचे प्रयोग थेल्स या ग्रीक तत्व्वेत्याने अंबर नावाच्या पदार्थाच्या सहाय्याने केले  अंबर ला ग्रीक भाषेत इलेक्ट्रोन म्हणतात म्हणून या ऊर्जेला इलेक्ट्रॉन' या शब्दावरून इलेक्ट्रिसिटी' असे नाव पडले.

(7) आकाशात वीज चमकणे व ती जमिनीवर पडणे या घटनांचे थोडक्यात स्पष्टीकरण करा.

उत्तर : वीज चमकणे (Flash of Lightning) : आकाशात जेव्हा हवा आणि ढग यांचे घर्षण होते तेव्हा वर असणारे काही ढग धनप्रभारित, तर खाली असणारे काही ढग ऋणप्रभारित होतात. जेव्हा ढगाच्या तळाचा ऋणप्रभार जमिनीवरील घनप्रभारापेक्षा खूप जास्त होतो तेव्हा विरुद्ध प्रभारांतील आकर्षणामुळे ढगावरील ऋणप्रभार जमिनीकडे ओढला जातो. एका सेकंदापेक्षाही खूप कमी वेळात ही घटना घडते. या वेळी निर्माण होणाऱ्या प्रचंड विद्युतप्रवाहामुळे उष्णता ,प्रकाश व ध्वनी उर्जा निर्माण होते 

वीज पडणे -विद्युत प्रभारित ढग आकाशात असताना उंच इमारतीच्या छतावर, तसेच उंच झाडाच्या शेंडयावर प्रवर्तनाने विरुद्ध विदघुतप्रभार निर्माण होतो. ढग आणि इमारत यांच्यातील विरुद्ध प्रभारातील आकर्षणामुळे ढगातील प्रभार इमारतीकडे ओढला जातो. अतिशय कमी वेळात या प्रभाराचे इमारतीकडे/ झाडाकडे वहन होते. यालाच वीज पडणे असे म्हणतात.

(8) वीज पडून काय नुकसान होते? ते न होण्यासाठी जनजागृती कशी कराल?

उत्तर : वीज पडल्यामुळे झाडे जळून जातात. इमारतींचे नुकसान होते, प्राणहानी होते, घरातील विद्युत उपकरणे निकामी होऊ शकतात. विजा चमकत असताना बाहेर पडू नये, असे लोकांना समजावले पाहिजे. पाण्यात उतरू नये. उंच ठिकाणी जाऊ नये. आपल्ती व्यवस्थापनाची माहिती असावी. इमारतींवर तडितरक्षक बसवून घ्यावा.

प्रश्न 6. सुबक व नामनिर्देशित आकृतीसह पुढील प्रश्नांची उत्तरे लिहा :

(1) सुवर्णपत्र विद्युतदर्शीची रचना व कार्य लिहा.

उत्तर : सुवर्णपत्र विद्युतदर्शी - रचना : या विदयुतदर्शीमध्ये एका योग्य आकाराच्या बुचामध्ये पितळेची किंवा अल्युमिनिअमची दांडी घट्ट बसवलेली असते. या दांडीच्या एका टोकाला अॅल्युमिनिअमची किंवा सोन्याच्या पातळ पत्र्याची (वर्खाची) दोन पाने बसवलेली असतात. दुसऱ्या टोकाशी एक धातूची तबकडी जोडलेली असते. पातळ पत्र्याची पाने बाटलीत राहतील अशा बेताने बाटलीच्या तोंडावर बूच घट्ट बसवलेले असते. त्यामुळे धातूची चकती बाटलीबाहेर राहते. विद्युतदर्शीला बसवलेले बूच विद्युतरोधक असते.

कार्य : विद्युतदर्शीच्या वरच्या चकतीला ऋण किंवा धनप्रभाराच्या वस्तूने स्पर्श केला असता, त्यातील काही विदयुतप्रभाराचे स्थानांतरण होऊन तो तबकडी आणि तांब्याच्या दांडीद्वारे पातळ पत्र्याच्या पानांना मिळतो. पाने सजातीय विदयुतप्रभाराने प्रभारित होतात. त्यामुळे त्यांचे परस्पर प्रतिकर्षण होऊन ती एकमेकांपासून दूर जातात. कोणताच प्रभार नसलेल्या वस्तूने चकतीला स्पर्श केला तर पाने मिटलेलीच राहतात; कारण त्यांवर कोणताच प्रभार नसतो.सुवर्णपत्र विदयुतदर्शी विदयुतप्रभाराचे अस्तित्व ओळखण्यासाठी वापरतात.

(3) तडितरक्षकाची रचना व कार्य थोडक्यात स्पष्ट करा.

उत्तर : तडितरक्षक (Lightning Protector ) : तडितरक्षक तांब्याच्या एका लांब पट्टीने बनवलेला असतो.

याचे एक टोक चर्चसारख्या उंच इमारतीच्या सर्वांच उंच भागावर बसवलेले असते. या टोकाला भाल्याप्रमाणे अग्रे

असतात. दुसरे टोक जमिनीच्या आत बिडाच्या अथवा तांब्याच्या जाड पत्र्याला जोडलेले असते. जमिनीत खड्डा

करून त्यात कोळसा व मीठ घालून हा जाड पत्रा उभा केलेला असतो. त्यात पाणी टाकण्याची सोय केलेली

असते. यामुळे वीज चटकन जमिनीत पसरली जाते व विजेच्या आघातामुळे होणारे नुकसान टळते.

विद्युतप्रभारित ढग इमारतीवरून जाताना प्रवर्तनाने तडितरक्षकाच्या वरच्या टोकावर विरुद्ध विद्युतप्रभार निर्माण होतो. ढगावरील विद्युतप्रभार व हा विद्युतप्रभार यांच्यातील आकर्षण बलामुळे इमारतीकडे प्रवाहित होणारे विद्युतप्रभार तांब्याच्या पट्टीमार्फत जमिनीत जातात व त्यामुळे इमारतीचे नुकसान टळते. उंच इमारतीवर असा तडितरक्षक बसवल्याने आजूबाजूच्या इमारती, झाडे इत्यादींचिही वीज पडण्यापासून संरक्षण होते.

प्रश्न . शास्त्रीय कारणे लिहा :

(1) धनप्रभारित विद्युतदर्शीच्या तबकडीस एबोनाइटच्या प्रभारित दांड्याने स्पर्श केल्यास फाकलेली पाने मिटतात.

उत्तर : विद्युतदर्शीच्या तबकडीवरील प्रभार नष्ट झाला अथवा शून्य झाला असता प्रभाराअभावी विदयुतदर्शीची पाने मिटतात. धनप्रभारित विदयुतदर्शीची पाने त्यावरील घनप्रभारामुळे फाकलेली असतात. प्रभारित एबोनाइटच्या दांड्यावर ऋणप्रभार असतो. त्यामुळे अशा दांड्याचा विदयुतदर्शीच्या तबकडीला स्पर्श होताच तबकडीला ऋणप्रभार मिळतो व त्यामुळे पूर्वीचा धनप्रभार व एबोनाइटने दिलेला ऋणप्रभार यांचे जवळजवळ संपूर्णपणे उदासिनीकरण होऊन प्रभार नष्ट होतो. त्यामुळे प्रभाराअभावी फाकलेली पाने मिटतात.

(2) प्रभारित पदार्थ सुवर्णपत्र विद्युतदर्शाच्या तबकडीजवळ आणल्यास त्याची पाने फाकतात; मात्र तो पदार्थ  दूर नेल्यावर पाने मिटतात.

उत्तर : प्रभारित पदार्थ सुवर्णपत्र विदधयुतदर्शीच्या तबकडीजवळ आणताच स्थितिक विद्युत प्रवर्तन घडून येते. त्यामुळे तबकडीच्या जवळच्या टोकाशी विजातीय बद्ध प्रभार उत्पन्न होतो आणि दूरच्या टोकाशी व सुवर्णपत्राशी मुक्त सजातीय प्रभार उत्पन्न होतात. त्यामुळे दोन्ही पानांवर सजातीय प्रभार उत्पन्न झाल्याने त्यामध्ये प्रतिसारण होऊन पाने फाकतात. प्रभारित पदार्थ दूर नेल्यावर प्रवर्तित प्रभार नाहीसा होतो व त्यामुळे पाने पुन्हा मिटतात.

(3) कोरडया केसांतून वेगाने फिरवलेल्या प्लॅस्टिकच्या कंगव्याकडे कागदाचे लहान तुकडे आकर्षिले जातात.

उत्तर : विदयुतप्रभारित पदार्थाकडे हलके पदार्थ आकर्षिले जातात. प्लॅस्टिकचा कंगवा कोरड्या केसांतुन वेगाने फिरवला असता कंगवा व केस यांमधील घर्षणामुळे कंगव्यावर स्थितिक विदयुतप्रभार उत्पन्न होतो त्यामुळे त्याच्या अंगी कागदाचे हलके लहान तुकडे आकर्षिण्याचे सामर्थ्य  येते

(4) कोरड्या हवेत कोरड्या केसांतुन कंगवा वेगाने फिरवला असता कडकड असा आवाज होतो.

उत्तर : कोरड्या हवेत कोरड्या केसांतून कंगवा वेगाने फिरवला असता त्यांमध्ये घर्षण होऊन स्थितिक विदयुतप्रभार उत्पन्न होतो. या क्रियेमध्ये कंगव्यावरील प्रभाराच्या विरुद्ध जातीचा प्रभार केसांवर उत्पन्न होतो. यामुळे विजातीय प्रभारांमध्ये आकर्षण होते, या तत्वानुसार हे दोन्ही प्रकारचे प्रभार एकमेकांकडे आकर्षिले जाऊन अतिशय सूक्ष्म ठिणग्या पडून कडकड असा आवाज निघतो.

(5) स्थितिक विदयुतचे प्रयोग पावसाळ्यात यशस्वी होत नाही. 

उत्तर : सामान्यतः कोरडी हवा ही विदयूतरोधक असते. तथापि त्यामधील बाण्पाचे प्रमाण वाढले असता ती विद्युतवाहक बनते .पावसाळ्यामध्ये    हवेतील बाण्पाचे प्रभाण अधिक असल्याने ती विद्युत वाहक बनते. त्यामुळे एखादया पदार्थामध्ये घर्षणाने स्थितिक विदधुतप्रभार उत्पन्न होताच ते सभोवतालच्या बाष्पयुक्त हवेमुळे वाहून नेले जातात. परिणामी स्थितिक विदपुतप्रभाराचे अस्तित्वच संपुष्टात आल्याने प्रयोग यशस्वी होत नाहीत.

(6) घर्षणाने विदयुतप्रभारित करावयाच्या धातूच्या रुळाला काचेची किंवा तत्सम रोधकाची मूठ बसवावी लागते. 

उत्तर : धातू हे विदधुतवाहक असतात. त्यामुळे विदयुतरोधक पदार्थाची मूठ न बसवता धातूचा रूळ हातात घेऊन घर्षण केल्यास उत्पन्न होणारा प्रभार क्षणार्धात तो उत्पन्न   झालेला प्रभार जमिनीकडे जाऊ नये यासाठी धातूच्या रुळाला रोधक पदार्थाची मूठ बसवावी लागते व तो रूळ प्रभारित होत असता केवळ मूठच हातात धरावी लागते.

प्रश्न. जरा डोके चालवा :

(1) सर्वच वस्तू घर्षणाने प्रभारित करता येतात का ? 

उत्तर : होय. 

(2) मिंतीजवळ प्रभारित फुगा नेल्यास तो भिंतीला का चिकटतो? 

उत्तर : भिंतीजवळ प्रभारित फुगा नेल्यास प्रवर्तनाने मिंतीवर फुग्याच्या जवळच्या भागावर विजातीय प्रभार निर्माण होतो. फुग्यावरील प्रभार व हा प्रभार यामुळे फुगा भिंतीला चिकटतो.

(3) विदयुतदर्शीत सोन्याऐवजी दुसऱ्या धातूची पाने लावता येतील का ? त्या धातूत कोणते गुणधर्म असले पाहिजेत? 

उत्तर : होय. उदाहरणार्थ, अल्युमिनिअमची पाने लावता येतील. तो धातू उत्तम विदयुतवाहक असला पाहिजे व त्या धातूचा अतिशय पातळ पत्रा तयार करता यायला हवा. (त्या धातूमध्ये वर्धनीयता हा गुणघर्म असायला हवा.)

(4) वीज पडल्यावर होणारी हानी टाळण्यासाठी काय उपाय कराल ? 

उत्तर : वीज पड़ू नये म्हणून तडितरक्षकाचा उपयोग करावा.

(5) तडितरक्षकाचा वरचा भाग टोकदार का असतो? 

उत्तर : जेव्हा वाहकावर विद्युतप्रभार निर्माण होतो, तेव्हा वाहकाच्या टोकदार भागावर विदयुतप्रभार / क्षेत्रफळ हे गुणोत्तर खूप अधिक असते. परिणामी या भागाभोवती अतिशय उच्च विद्युत क्षेत्र निर्माण होते. तडितरक्षकाचा वरचा भाग टोकदार केल्याने त्यावर विदयुतप्रभार निर्माण झाल्यावर विरुद्ध प्रभार फार मोठ्या आकर्षण बलाने खेचले जातात. अशा प्रकारे तडितरक्षकाची कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी त्याचा वरचा भाग टोकदार केलेला असतो.

(6) जमिनीतील खड्ड्यात कोळसा व मीठ का टाकलेले असते ?

उत्तर : तडितरक्षकावर पडणारी वीज चटकन जमिनीत पसरवण्यासाठी खड्डयात कोळसा व मीठ टाकलेले असते.